Z cyklu: Burzymy mity logopedyczne!

Kiedy dwuletnie bądź trzyletnie dziecko nie mówi, rodzice często zaczynają się niepokoić. Niesłusznie uspokajani są jednak przez najbliższe otoczenie stwierdzeniami:

 „On z tego wyrośnie” …  „ Brat nie mówił do 4 roku życia to  może i on tak ma….” „ Nie idź do logopedy,  bo jeszcze mu coś wymyślą…”

Najbardziej krzywdzącym  Twoje dziecko  mitem logopedycznym jest:

„ Zacznie mówić jak pójdzie do przedszkola”.

Z tym powszechnie panującym absurdem wiąże się narażenie dziecka na brak wczesnej pomocy w zakresie stymulacji mowy  i dalszej  komunikacji dziecka z otoczeniem.

Nie czekaj! Konsultuj! Pytaj!

Musisz wiedzieć, że:

Rozwój mowy zaczyna się już w okresie prenatalnym. W okresie płodowym muszą prawidłowo ukształtować się narządy mowy. Zawiązki języka kształtują się już w 4. tygodniu ciąży, a w 8. tygodniu język jest już wykształcony. Ruchy języka wykonywane w życiu płodowym, takie jak m.in. lizanie, połykanie, ssanie, mają znaczenie dla późniejszej artykulacji. Percepcja mowy zaczyna się w okresie prenatalnym. W trzecim trymestrze ciąży płód uwrażliwia się na głos matki, intonację i dźwięki mowy. Dziecko poznaje świat, dzięki rozumieniu mowy, a dopiero umiejętność mówienia pozwala mu wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia i uczucia.  Nadawanie mowy i jej odbiór przez dziecko zależne są od czynności mózgu, narządów mowy i słuchu.

• Rozwój mowy dziecka od narodzin do 7-ego roku życia dzielimy na cztery okresy:

Okres melodii – od narodzenia do 1 roku życia – dziecko komunikuje się 
z otoczeniem za pomocą krzyku, po którym można rozpoznać jego potrzeby.

• Okres wyrazu – 1-2 rok życia

Głużenie (2-3 miesiąc) – to wokalizacje pierwszych samogłosek, jest formą nieintencjonalną – dziecko nie zdaje sobie jeszcze sprawy, że wydaje odgłosy; celem głużenia są głównie ćwiczenia narządów mowy.

Pamiętaj! Dzieci niesłyszące także głużą.

U dziecka po ukończeniu drugiego miesiąca życia pojawia się reakcja mimiką na twarz dorosłego i śledzenie wzrokiem osoby poruszającej się.

Około 6-ego miesiąca dziecko zaczyna reagować na mowę, rozróżnia melodię mowy, tzn. na podniesiony tom reaguje płaczem, a na mowę cichą, pieszczotliwą reaguje uśmiechem, jest zadowolone. Dziecko odwraca głowę  i utrzymuje krótkotrwały kontakt wzrokowy.

Gaworzenie – od 6 miesiąca  – zamierzone powtarzanie dźwięków,  sylab charakterystycznych dla języka narodowego. Pojawia się gaworzenie samonaśladowcze –   dziecko słucha swoich realizacji i  zaczyna je często powielać.  Brak takich zachowań może wskazywać na zaburzenia słuchu.

W 8 miesiącu życia dziecko zaczyna rozumieć krótkie i proste wypowiedzi dorosłych, głównie komunikaty nacechowane emocjonalnie:  nie wolno  czy brawo. Każda forma kontaktu z dzieckiem powinna być podparta gestem i odpowiednią mimiką. 

Około 10 miesiąca życia pojawiają się echolalie. W okresie tym dziecko zaczyna przejawiać tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów. Dziecko zaczyna kojarzyć wielokrotnie powtarzane dźwięki ze wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu. Pojawiają się proste słowa: tata, papa, baba, dada, które są wypowiadane z intencją zakomunikowania jakiejś treści.

Około roku dziecko powinno przejawiać już intencjonalne i nieintencjonalne zachowania  językowe. Tylko na zasadzie skojarzeń nazwy są dźwiękami z treścią, co oznacza, że przedmioty i czynności mają w umyśle dziecka słowne odpowiedniki. Pojawia się wiele wyrażeń dźwiękonaśladowczych.

Następują szybkie zmiany w systemie językowym, a dziecko używa wszystkich samogłosek ustnych i niektórych spółgłosek.

Pod koniec 1. r. ż dziecko rozumie już kilka słów, reaguje na imiona domowników, nazwy częściej używanych pokarmów, nazwy sytuacji i czynności. Nie rozumie jeszcze zdań, niemniej powinno się do dziecka mówić zdaniami prostymi, krótkimi frazami, poprawnymi.

Około 2-ego roku życia pojawia się wiele słów, które nazywają otaczającą dziecko rzeczywistość. Dziecko zaczyna powtarzać i powoli zaczyna łączyć wyrazy w wyrażenia: da buty, tata auto, tup tup mama.

Poziom rozumienia  u dzieci 2-letnich znacznie wzrasta. Dziecko rozumie proste zdania, polecenia i zakazy. Zaczynają się kształtować procesy związane z myśleniem przyczynowo – skutkowym (np. daj buty, bo idziemy na spacer). Kształtują się dopiero procesy świadomości „JA”.

• Okres zdania 2-3 rok życia

Naturalna konsekwencja tego, co zadziało się w okresie wyrazu. Między 2 a 3 rokiem życia następuje rozkwit mowy dziecka. Dziecko zaczyna budować zdania, początkowo są to zdania proste, które są złożone z dwóch, trzech wyrazów, następnie przechodzi w wypowiedzi dłuższe. Mowa dziecka staje się bardziej zrozumiała dla rodziny i dalszego otoczenia. Powiększa się repertuar zdania – od twierdzącego, poprzez rozkazujące i pytające.

• Okres swoistej mowy dziecka – 3-7 rok życia  

W trzecim roku życia dziecko rozumie to, co do niego mówimy, jeśli treść naszych wypowiedzi nie wybiega poza jego wcześniejsze doświadczenia. Dziecko spełnia polecenia, wskazuje części ciała, twarzy, części zabawek, przynosi przedmioty , próbuje wykonywać codzienne czynności. Mówi dużo i  chętnie! Opowiada-myśli głośno. Wzrost sprawności komunikacyjnej i społecznej.

W czwartym roku życia dziecko buduje już zdania złożone. Spada liczba neologizmów dziecięcych i błędów gramatycznych. Dziecko wykazuje ogromną chęć porozumiewania się, dzielenia swoimi spostrzeżeniami, lawinowo wzrasta liczb pytań. Wypowiedzi dziecka wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację.

5 i 6 rok życia  to w pełni ukształtowany system językowy. Wzrost zdolności narracyjnych – dziecko chętnie opowiada o przebiegu jakiegoś wydarzenia, przewiduje fakty, które mogą zaistnieć. Potrafi wyjaśnić znaczenie słów i opisywać przedmioty oraz możliwość ich zastosowania. Nieprawidłowości gramatyczne zanikają, dziecko dokonuje autokorekty. Językowe zachowania wskazują na znaczny wzrost kompetencji komunikacyjnej. 

• Pamiętaj! Logopeda nie jest wyłącznie specjalistą od „er”.

Możesz się zwrócić do niego o pomoc, kiedy Twoje dziecko jeszcze nie mówi bądź nie mieści się w normie rozwojowej, a Ty obserwujesz
u niego :

•  słaby odruch ssania
•  problemy z gryzieniem, żuciem i  połykaniem pokarmu
•  nadmierne ślinienie
•  brak reakcji na imię, komunikaty i polecenia
•  brak mowy – dziecko nie gaworzy, nie mówi słów/zdań
•  mowę niezrozumiałą dla otoczenia
•  krzyk i płacz zamiast sylab i wokalizacji
•  krzywy zgryz
•  brak kontaktu wzrokowego
•  brak reakcji uśmiechem na uśmiech
•  brak gestykulacji i mimiki twarzy
• wsuwanie języka między zęby podczas mówienia
•  jąkanie
• częste infekcje dróg oddechowych

Warto wiedzieć, że terapia  logopedyczna i stymulowanie rozwoju mowy niezbędne są czasem od pierwszych miesięcy życia dziecka. Szybkie rozpoznanie nieprawidłowości w  rozwoju mowy  Twojego dziecka  jest  ogromną szansą na wczesny  proces terapeutyczny! Im wcześniej tym lepiej!

Nie wiesz jak stymulować mowę swojego dziecka w warunkach domowych? Na tym blogu znajdziesz artykuł: „Jak stymulować mowę dziecka”.

Źródła: Styczek I. Logopedia. PWN, Warszawa 1979/ Cieszyńska, Korendo, Wczesna Interwencja Terapeutyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków, 2007